3. Tworzenie i edycja schematu sieci

3.1. Tworzenie schematu

Schemat elektryczny sieci tworzy się przez układanie na obszarze roboczym symboli poszczególnych elementów sieciowych i łączenie ich za pomocą symboli linii elektroenergetycznych lub przez tworzenie węzłów elektrycznych w punkcie styku elementów.

Nowy schemat można utworzyć na jeden z następujących sposobów:

• wybierając z pozycję [Nowy] z Menu głównego > Plik,

• korzystając ze skrótu klawiaturowego [Ctrl] + [N].

Aby rozpocząć rysowanie, należy wybrać element przez kliknięcie lewym przyciskiem myszy odpowiadającego mu symbolu graficznego (ikony), znajdującego się na Panelu elementów sieciowych (patrz rozdział „Panel elementów sieciowych”). Po wyborze elementu program automatycznie przechodzi w tryb rysowania, sygnalizując to zmianą kursora z domyślnego („krzyżyk” na obszarze roboczym lub „strzałka” na obszarach menu i paneli) na „pisak” (Rys. 3.1.1).

Rys. 3.1.1 Rozpoczęcie rysowania elementu

Symbol graficzny wybranego elementu „przykleja się” do kursora i podąża za nim aż do chwili położenia go na schemacie, czyli do kliknięcia lewym przyciskiem myszy w granicach obszaru roboczego. Po położeniu rysowanego elementu na obszarze roboczym program pozostaje w trybie rysowania kolejnego wybranego wcześniej elementu. Skróty klawiaturowe pozwalające na zmianę orientacji i rodzaju elementów oraz edycję ich punktów charakterystycznych przedstawiono w tabeli „Skróty klawiaturowe dostępne w trybie rysowania”. Skróty te są dostępne zarówno w trybie rysowania, jak i przy próbie przesuwania elementu lewym przyciskiem myszy.

Ostrzeżenie

W celu zapewnienia poprawności tworzenia modelu cyfrowego sieci wprowadzono następujące ograniczenia dla umieszczania kolejnych elementów schematu:

• elementy mogą stykać się ze sobą wyłącznie w węzłach, tworząc tym samym
  jednoznaczne połączenie elektryczne

• kierunki poszczególnych elementów i fragmentów linii tworzą sieć ortogonalną

• skok przesunięcia elementu na obszarze roboczym jest zdyskretyzowany
  (dla powiększenia 1.0 wymuszana wartość skoku przy przesuwaniu elementu wynosi 5 px),

• podczas przemieszczania rysowanego elementu po obszarze roboczym następuje
  automatyczna kontrola obszarów zajętych przez inne elementy i blokowanie tworzenia
  nieprawidłowych połączeń.

Symbole graficzne elementów sieciowych

Symbol graficzny elementu (Ikona)	Nazwa (typ) elementu	Uwagi
	Szyna zbiorcza	Punkt na lewym (przy orientacji poziomej) lub górnym (przy orientacji pionowej) końcu szyny wskazuje pozycję i numer wspólnego węzła elektrycznego wszystkich przyłączonych do szyny elementów. Prawidłowe przyłączanie elementów do szyny tworzy na niej dodatkowe pogrubione węzły. Niedozwolone jest umieszczanie elementów na zagięciach szyny zbiorczej oraz w pozycji równoległej - na jej końcach.
	Sieć zasilająca	—
	Linia elektroenergetyczna	Symbol zależny od wybranego rodzaju linii: linia napowietrzna, linia kablowa, szynoprzewód, linia bezparametrowa
	Transformator	Symbol zależny od wybranego rodzaju transformatora: transformator dwuuzwojeniowy, transformator trójuzwojeniowy, Uzwojenie strony górnego napięcia oznaczone jest kółkiem. Poszczególne uzwojenia mogą być kolorowane oddzielnie, np. dla odróżnienia poziomów napięciowych w sieci.
	Odbiór	Symbol zależny od wybranego rodzaju odbioru: odbiór statyczny, zgrzewarka
	Dławik zwarciowy	—
	Maszyna asynchroniczna	Symbol zależny od wybranego rodzaju maszyny asynchronicznej: silnik asynchroniczny, generator asynchroniczny.
	Maszyna synchroniczna	Symbol zależny od wybranego rodzaju maszyny synchronicznej: silnik synchroniczny, generator synchroniczny.
	Bateria kondensatorów	—
	Łącznik	Symbol zależny od wybranego rodzaju łącznika: łącznik (symbol ogólny), odłącznik, rozłącznik, wyłącznik, bezpiecznik, rozłącznik bezpiecznikowy, uziemnik, mostek, reklozer, samoczynne załączenie rezerwy, łącznik z przekładnikiem prądowym, stycznik. Wszystkie symbole występują w dwóch wersjach graficznych, wskazujących aktualny stan łącznika (patrz odpowiednie ikony po lewej): otwarty, zamknięty. Poszczególne styki otwartych łączników mogą być kolorowane oddzielnie, np. dla odróżnienia łączonych ze sobą fragmentów sieci.
	Ekwiwalent sieci odbiorczej	—
	Etykieta statyczna	Możliwość wyboru koloru, rozmiaru oraz kroju czcionki spośród dostępnych w systemie operacyjnym.
	Kontener	Kontener jest zarówno elementem graficznym, jak i funkcjonalnym, grupującym elementy w stacje i rozdzielnie. Kliknięcie lewym przyciskiem myszy w obszar roboczy w trybie rysowania kontenera tworzy jego wierzchołek, drugie kliknięcie ustala wierzchołek przeciwległy. Przez krawędzie kontenera mogą przechodzić wyłącznie linie elektroenergetyczne, etykiety oraz flagi. Minimalny rozmiar kontenera to 100x75 px.
	Flaga	Flaga jest wyłącznie znacznikiem graficznym. Możliwa jest zmiana koloru flagi oraz edycja jej opisu. Notatki (komentarze) flagi widoczne są po otwarciu okna edycyjnego flagi oraz w dymku informacyjnym po najechaniu na flagę kursorem.
	Prosument	Symbol zależny od wybranego rodzaju prosumenta: farma wiatrowa, ogniwo fotowoltaiczne, zasobnik,
	Pomiar	—
	Przekładnik napięciowy	—
	Uziemnik	—

Skróty klawiaturowe dostępne w trybie rysowania

Klawisz	Opis	Realizowana funkcja i skróty dodatkowe
[Esc]	Przerwij	Przerywa rysowanie lub przeciąganie elementu i przestawia program w tryb oczekiwania na działanie Użytkownika.
[Ctrl] + [R]	Obróć	Obraca ortogonalnie elementy w trybie rysowania (nowe elementy - wybierane z Panelu elementów) lub przenoszenia (istniejące elementy – przy przeciąganiu z trzymanym równocześnie lewym przyciskiem myszy).
[Spacja]	Zmień stan łącznika	Zmienia kolejno stan aktualnie rysowanego lub zaznaczonego łącznika (grupy łączników)
[Z]	Zmień rodzaj elementu	Zmienia kolejno rodzaj rysowanego lub zaznaczonego elementu (grupy elementów), działa w następujących typach elementów: linia elektroenergetyczna, łącznik maszyna asynchroniczna, maszyna synchroniczna
[R] lub [Środkowy przycisk myszy]	Dodaj załamanie/edytuj	W trybie rysowania dodaje załamanie do aktualnie rysowanej linii elektroenergetycznej lub szyny zbiorczej. Po zaznaczeniu narysowanej linii lub szyny umożliwia wejście w tryb edycji i zmianę położenia jej końca oraz usunięcie punktów załamania.
[W]	Usuń załamanie	Usuwa najbliższe (w stosunku do pozycji kursora) załamanie linii elektroenergetycznej lub szyny zbiorczej w trybie rysowania lub edycji

Podczas rysowania elementów możliwe jest poruszanie się po schemacie, powiększanie, pomniejszanie i przesuwanie fragmentu schematu widocznego na obszarze roboczym. W celu przesunięcia schematu po obszarze roboczym (zmiany widocznego fragmentu sieci) należy wcisnąć prawy przycisk myszy i zmienić jej położenie w wybranym kierunku. Operacja ta nie przerywa trybu rysowania elementu. Drugą metodą przesuwania schematu jest skorzystanie z klawiatury numerycznej (tzw. NumPad) lub strzałek. Klawisze [8], [2], [4], [6] lub [↑], [↓], [←], [→] przesuwają odpowiednio w kierunkach góra, dół, lewo, prawo, natomiast klawisze [7], [9], [1], [3] umożliwiają przesunięcia po skosie.

Przy konieczności wykonania dużych przesunięć przydatna staje się opcja pomniejszania schematu oraz powiększania go w wybranym miejscu bezpośrednio przed położeniem/przyłączeniem elementu. Zmiany aktualnego powiększenia dokonuje się za pomocą obrotu rolki myszy, klawiszy [+] i [-] na klawiaturze numerycznej lub przycisków [Przybliż], [Oddal] dostępnych w menu Widok.

Aktualny status elementu i działanie blokady połączeń jest sygnalizowane Użytkownikowi podczas rysowania poprzez odpowiednią zmianę koloru podświetlenia elementu. Element rysowany, który jeszcze nie posiada połączenia ze schematem, jest podświetlony na zielono (Rys. 3.1.2). Element znajdujący się na schemacie po wskazaniu (najechaniu) kursorem zostaje podświetlony kolorem jasnobłękitnym, natomiast element zaznaczony (poprzez kliknięcie lewym przyciskiem myszy) zostaje podświetlony na zielono (Rys. 3.1.2).

Rys. 3.1.2 Obszar podstawowy elementu: a) po wskazaniu kursorem, b) w trybie rysowania lub po zaznaczeniu kliknięciem

Rys. 3.1.3 Blokada zajętego obszaru

Czerwone podświetlenie elementu znajdującego się na obszarze roboczym informuje Użytkownika o próbie położenia na nim nowego (lub przesuwanego) elementu, czyli o próbie umieszczenia elementu w obszarze zabronionym (Rys. 3.1.3). W takim przypadku nie ma możliwości połączenia rysowanego/przesuwanego elementu ze schematem, a element taki podąża nadal za kursorem do chwili kliknięcia lewym przyciskiem myszy w obszarze dozwolonym.

Informacja

Weryfikacja obszarów zabronionych nie uwzględnia elementów informacyjnych, takich jak etykiety lub flagi. Mogą one być rysowane na innych obiektach bez żadnych przeciwwskazań, ponieważ nie mają wpływu na topologię sieci i prawidłowość połączeń elektrycznych.

Żółte podświetlenie elementów informuje Użytkownika o poprawności połączenia aktualnie rysowanego lub przenoszonego elementu z już istniejącym. Dochodzi wówczas do połączenia elektrycznego i zmiany topologii sieci (Rys. 3.1.4).

Rys. 3.1.4 Poprawne łączenie elementów elektrycznych

W miejscach połączeń elektrycznych i na końcach narysowanych elementów tworzą się węzły, którym automatycznie - w sposób dynamiczny (zależny wyłącznie od bieżącej struktury sieci) - nadawane są numery. Do węzłów przypisywana jest nazwa, generowana automatycznie na podstawie nazwy elementów, do których te węzły należą. Więcej informacji na temat nazewnictwa węzłów znajduje się w (rozdziale „Edycja parametrów elementów elektrycznych”).

Informacja

Wyświetlanie numeracji węzłów można włączać i wyłączać używając skrótu klawiaturowego [Ctrl] + [W] lub za pomocą opcji umieszczonych w Menu głównym: Widok > Numerowanie węzłów.

Ostrzeżenie

Numery węzłów związane są wyłącznie z tworzoną dynamicznie w pamięci programu macierzą opisującą strukturę sieci. Każda zmiana struktury sieci, tj. dodanie, usunięcie, przeniesienie elementu, powoduje automatyczne przenumerowanie wszystkich węzłów, zgodnie z działaniem algorytmu analizującego sieć.
Nadane przez program dynamiczne numery węzłów nie mogą być zatem stosowane przez Użytkownika do ich jednoznacznej identyfikacji w czasie analiz związanych ze zmianami sieci. Użytkownik nie ma również możliwości zmiany dynamicznych numerów węzłów, może natomiast nadać im własne nazwy.
Aby zachować jednoznaczność opisu węzłów należy więc wypełnić pola ich nazw, korzystając z okien edycyjnych danych elementów, (patrz rozdział „Edycja parametrów elementów elektrycznych”).

3.2. Zaznaczanie elementów

Zaznaczenie elementu odbywa się przez wskazanie elementu kursorem i kliknięcie lewym przyciskiem myszy. Wybrany w ten sposób element zostaje podświetlony na zielono (Rys. 3.1.2). Aby zaznaczyć kilka elementów, należy wskazywać je kolejno kursorem i klikać lewym przyciskiem myszy przy równocześnie wciśniętym klawiszu [Ctrl]. Wszystkie wybrane w ten sposób elementy zostaną podświetlone kolorem zielonym (Rys. 3.2.1).

Rys. 3.2.1 Zaznaczenie wybranych elementów

Rys. 3.2.2 Szybkie zaznaczenie wybranego obszaru

Ostrzeżenie

Istnieje możliwość szybkiej edycji typu i stanu zaznaczonych elementów (linii elektroenergetycznych, maszyn synchronicznych i asynchronicznych, łączników) za pomocą odpowiednich skrótów klawiaturowych (Zobacz).
Użytkownik powinien mieć zatem świadomość ryzyka nieumyślnej edycji danych przy pracy z klawiaturą na zaznaczonych elementach. Do zabezpieczenia danych przed przypadkowymi zmianami (np. podczas przeglądania schematu) służy przycisk Blokady schematu (patrz rozdział „Pasek stanu”).

W celu szybkiego zaznaczenia wszystkich elementów znajdujących się na określonym obszarze należy wcisnąć lewy przycisk myszy na jego granicy i rozpocząć przeciąganie kursora nad wybieranymi elementami. Podczas ruchu kursora pojawia się na ekranie niebieski prostokąt. Wszystkie elementy, które znajdą się wewnątrz tego prostokąta, zostaną podświetlone na zielono (Rys. 3.2.2).

Podczas zaznaczania obszaru istnieje możliwość zmian powiększenia oraz przesuwania schematu po obszarze roboczym.

3.3. Edycja elementów graficznych

Usuwanie elementu - następuje po jego zaznaczeniu i wciśnięciu klawisza [Delete] lub wyborze z Menu głównego pozycji Schemat > Usuń. Istnieje również możliwość jednoczesnego usuwania wielu zaznaczonych elementów

Przesuwanie elementu - odbywa się przez jego zaznaczenie i przeciągnięcie w wybrane miejsce z równocześnie wciśniętym lewym przyciskiem myszy, operację kończy puszczenie lewego przycisku myszy. Umieszczenie elementu na obszarze zajętym przez inne elementy powoduje przejście programu w tryb rysowania i podążanie elementu za kursorem, aż do położenia go na schemacie we właściwym miejscu.

Aby przesunąć kilka elementów należy:

• zaznaczyć wybraną grupę,

• najechać kursorem nad dowolny element zaznaczonej grupy,

• wcisnąć lewy klawisz myszy,

• dokonać przesunięcia i puścić lewy przycisk myszy.

Podczas przesuwania elementów dostępna jest pełna nawigacja po schemacie z możliwością przesuwania widocznego fragmentu schematu po obszarze roboczym (np.: trzymając wciśnięty prawy przycisk myszy lub używając klawiaturowych klawiszy strzałek) i zmiany aktualnego powiększenia (rolką myszy).

Kopiowanie elementu (lub grupy elementów) jest dostępne po dokonaniu odpowiedniego zaznaczenia i wciśnięciu kombinacji klawiszy [Ctrl] + [C] lub wyborze z Menu głównego opcji Schemat > Kopiuj. Powoduje to utworzenie w schowku systemowym kopii wszystkich zaznaczonych elementów wraz z ich danymi elektrycznymi (kopiowaniu nie podlegają parametry identyfikacyjne elementów) i wzajemnym rozmieszczeniem. Zawartość schowka systemowego jest dostępna dla wszystkich otwartych schematów programu OeS.

Wycinanie elementu (lub grupy zaznaczonych) elementów powoduje przeniesienie ich ze schematu do schowka systemowego. W połączeniu z funkcją wklejania może ona służyć do szybkiego przenoszenia grup elementów przy bardzo rozległych schematach. Procedura wycinania zaznaczonych elementów wywoływana jest kombinacją klawiszy [Ctrl] + [X] lub opcją Schemat > Wytnij z Menu głównego. Wycięte elementy mogą być wklejone tylko raz, ponadto kopiowane są wszystkie ich parametry (wraz z danymi identyfikacyjnymi, które są pomijane w przypadku korzystania z funkcji Kopiowanie elementu).

Wklejanie elementu (lub grupy elementów) wywoływane jest przez wciśnięcie kombinacji klawiszy [Ctrl] + [V] lub wybranie z Menu głównego opcji Schemat > Wklej. Wywołanie tej procedury powoduje rozpoczęcie trybu rysowania elementów znajdujących się w schowku systemowym. Elementy wklejane przyczepiają się do kursora, miejsce ich położenia na schemacie wskazuje się klikając lewy przycisk myszy.

Kolorowanie elementu - odbywa się na podstawie:

• warstwy elementu (patrz rozdział „Warstwy graficzne”) – po wybraniu z Menu głównego opcji Schemat > Kolorowanie > Warstwy lub poprzez skrót klawiaturowy [Ctrl] + [6],

• poziomu napięcia nominalnego elementu po wybraniu z Menu głównego opcji Schemat > Kolorowanie > Napięcia nominalne lub poprzez skrót klawiaturowy [Ctrl] + [5],

• ręcznego wyboru koloru elementu – za pomocą systemowego okna dialogowego wyboru kolorów, które jest dostępne po wejściu do okienka edycji parametrów elementu, w zakładce Identyfikacyjne, w grupie Węzeł, w dolnej części okna. Możliwe jest również rozesłanie tego koloru od wskazanego elementu do całego galwanicznie połączonego fragmentu sieci przez kliknięcie przycisku [Roześlij], znajdującego się przy polu wyboru koloru.